SIEDLISKO koło Zamościa

Po I rozbiorze Polski [1772] dobra Grabowiec [aktualnie gmina Grabowiec, powiat zamojski województwo lubelskie] przeszły na własność rządu austriackiego, od którego w latach 1799-1807 dzierżawił Piotr Świdziński.

W 1807 roku dobra te zostały sprzedane na licytacji za 78 701 zł reńskich Janowi Terleckiemu, który jeszcze w tym samym roku ofiarował je w posagu swemu zięciowi Feliksowi Radziejewskiemu, żonatemu z Bronisławą z Terleckich.

Ponieważ nabywca w określonym terminie nie uiścił wszystkich należności dobra te w 1822 roku zostały mu odebrane i na ponownej licytacji nabył je Kazimierz Radziejowski.

Po jego śmierci ok. 1832 roku Grabowiec wraz z Siedliskiem otrzymał w spadku jego syn – Józef Radziejewski, który w 1840 roku sprzedał majątek Mikołajowi Nikodemowi Teleżyńskiemu.

Od 1846 roku majątek należał do Romana Tuszowskiego, który zakupił je od Mikołaja Teleżyńskiego.

W latach 1898-1909 właścicielem majątku był Adam Tuszowski, po którym od 1909 roku dziedziczyły dzieci: Roman, Józefa i Zofia. W skład majątku oprócz Siedliska wchodziły folwarki w Czartorii i Szubienicy oraz wsie Bronisławka, Szczelatyn i Dworzysko oraz osada w Grabowcu.

ŹRÓDŁO: Józef Niedźwiedź – Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego


Po raz pierwszy Siedliska wzmiankowano (jako Syedlysczko) w 1398 roku, w akcie darowizny dóbr włości szczebrzeskiej Dymitra z Goraja bratankom, synom Iwonii z Klecia.

4 września 1457 roku Jan Czuryło ze Stoyanic, opiekun Zygmunty panny dziedziczki włości szczebrzeskiej, z zezwoleniem tejże Pankraczowi i Michałkowi ruskim szlachcicom z Siedlisk nadał grunta wsi z obowiązkiem, „iż rzeczeni Pankracy i Michałko z jednym koniem na koszt pana z łukiem służyć są zobowiązani, tak w pospolitym ruszeniu, jak i poza nim kiedy zajdzie potrzeba”
Prawo to 4 i 7 kwietnia 1593 roku Jan Czarnkowski dziedzic włości szczebrzeskiej, zatwierdził z pewnymi odmianami (a to po zniszczeniu przez Tatarów praw dawniejszych) z zastrzeżeniem, że oprócz obowiązku służby na rozkaz każdy dziedziców z każdej osiadłosci, od wszelkich innych robót ich uwolnił.
Prawo to 15 czerwca 1662 roku potwierdził Jan „Sobiepan” Zamoyski[6], hrabia na Tarnowie, wnuk kanclerza Jana Zamoyskiego. Prawo to w roku 1685 potwierdził Marcin Zamoyski.
Na koniec w roku 1760 pułkownik Klemens ordynat Zamoyski przepisał włościanom Siedlisk obowiązek dawania stróżów do zamku zamojskiego lub tam gdzie „indziey wypadnie”.
Przez kilka stuleci mieszkańcy Siedlisk, razem z innymi obrońcami, chronili przed nieprzyjacielem zamek w Zamościu, m.in. przed kozakami Bohdana Chmielnickiego w 1648 r., przed szwedzkimi wojskami Karola Gustawa w 1655 r. i siedmiogrodzką armią Jerzego Rakoczego w 1657 r. Także przed wojskami saskimi, rosyjskimi i kozackimi w dobie wojny północnej lat 1700–1721.
Narodowość siedliszczan nie była jednolita. Mieszkali tutaj i miejscowi Rusini (drobna szlachta, potomkowie braci Pankracego i Michałka), i Polacy, i Niemcy (potomkowie kolonistów osiadłych na Zamojszczyźnie na podstawie kontraktów z ordynatem Andrzejem Zamojskim z dnia 14 września 1784 roku 28 lutego 1785 roku і 1 maja 1785 roku, a także potomkowie 12 kozaków zaporoskich najętych do osobistej ochrony przez hetmana koronnego Jana Zamojskiego podczas wojny ze Szwecją (1602 r.) i osadzonych w Siedliskach.
Opowieść o tych ostatnich to legenda, którą zgodnie przekazują rozrzuceni po świecie siedliszczanie.
Językiem powszechnym w Siedliskach był język ruski (ukraiński) z domieszką słów polskich. W całej historii wieś zamieszkiwali prawie wyłącznie grekokatolicy, później prawosławni, chociaż niektóry zawierali małżeństwa z rzymskimi katolikami.
Według Słownika geograficznego Królestwa Polskiego Siedliska wieś i folwark w powiecie zamojskim, gminie Wysokie, parafii rzymskokatolickiej Wielącza, odległe 8 wiorst od Zamościa. Posiada według opisu z roku 1889 cerkiew parafialną szkołę początkową, 128 domów i 960 mieszkańców (w tym 34 katolików i 10 żydów.) oraz 1645 mórg roli żyznej.
W 1827 r. było tu 94 domy zamieszkałe przez 487 mieszkańców.
Folwark należał do dóbr ordynacji Zamoyskich, w kluczu Bortatycze.
Opisana w XIX wieku cerkiew parafialna murowana wzniesiona została w 1863 r. przez ordynację Zamoyskich w miejsce dawnej drewnianej o nie znanej dacie erekcji. Odrestaurowana została kosztem i staraniem rządu carskiego w 1875 r.
Sąsiedzi nazywali Siedliska – „Państwo w państwie”.
Przed II wojną światową mieszkało w Siedliskach ponad tysiąc ludzi.
Była szkoła, własna straż pożarna i remiza, spółdzielnia spożywców, sklep społeczny, społeczna kasa oszczędnościowa, amatorski teatr, trzy orkiestry, chóry: młodzieżowy i cerkiewny, zespół taneczny, drużyny piłki nożnej i siatkówki.
Mieszkańcy pracowali na roli, ale byli też we wsi stolarze, szewcy, krawcy, kowale, budowniczowie i tkacze.
We wrześniu 1939 r. Siedliszczanie ukrywali przed sowietami i nazistami żołnierzy polskich po ostatniej odsieczy Zamościa (19 września), policjantów z posterunku na stacji Zawada i Żydów z Zamościa, na których polowali naziści.
W nocy z 24 na 25 grudnia 1941 r. Siedliszczanie zorganizowali ucieczkę jeńców z obozu na Korolówce i ukrywali 160 zbiegów we wsi przez kilka miesięcy do maja 1942 roku. Naziści za ten sprzeciw represjonowali mieszkańców wsi, niektórzy z nich zginęli w lokalnych siedzibach Gestapo.
W ramach akcji Zamość 5 grudnia 1942 prawosławna ludność wsi została wysiedlona w okolicy Hrubieszowa i sprowadzono do niej niemieckich kolonistów z Besarabii, Litwy i Łotwy.
W odwecie za pacyfikację przez Niemców wsi Sochy 1 czerwca 1943, w nocy 4/5 czerwca 1943 polski oddział partyzancki zaatakował niemiecką ludność w Siedliskach i spalił wieś.
W 1944 r. rdzenni mieszkańcy Siedlisk na skutek represji reżimu stalinowskiego zostali przymusowo wysłani do USRR, gdzie byli wykorzystani do prac przymusowych w kołchozach centralnych i południowych obwodów Ukraińskiej SRR.
Na ich miejsce do Siedlisk zostali przysłani katolicy z terenów włączonych do ZSRR o czym już pisałem.
Czyny Siedliszczan zostały nagrodzone, już po ich przymusowej ewakuacji do USRR Prezydium Krajowej Rady Narodowej z dnia 19 sierpnia 1946 roku uchwalił na wniosek WRN w Lublinie odznaczyć za pomoc udzielaną oddziałom partyzanckim w czasie okupacji Krzyżem Grunwaldu III klasy „gromadę Siedliska powiat Zamość”.
Krzyż Grunwaldu, którym uhonorowano rdzennych mieszkańców Siedlisk jest eksponowany w gablocie izby pamięci w miejscowej Szkole Podstawowej – dawnej cerkwi.
Symboliczne w tym wszystkim jest, iż dzisiejszy budynek szkoły to przebudowana siedliska cerkiew, której kolejne gmachy stały na tym miejscu przez kilkaset lat.
W najważniejszym dla rdzennych Siedliszczan miejscu wsi znalazł schronienie krzyż, którym właśnie oni – dziś nieobecni – zostali wyróżnieni. Bo przecież Krzyża Grunwaldu nie dostała wieś – domy, ulice, ogrody. Zasłużyli na niego konkretni ludzie.
Ostatnim elementem jest krzyż przydrożny z emblematem 27WDAK jako pamiątka ich przemarszu w 1944 roku.


Parafialna cerkiew unicka istniała od 1685 r., uposażana kilkakrotnie przez ordynatów. Zniszczoną świątynię zastąpiono nową w 1774 r. W czasie oblężenia twierdzy Zamość w 1813 roku drewniany budynek został częściowo zniszczony. W roku 1863 wystawiono w jego miejsce murowaną cerkiew z ikonostasem autorstwa malarza ze Szczebrzeszyna Alberta Majewskiego. Ponieważ kolatorem cerkwi była Ordynacja Zamoyska, przekazała do niej część sprzętów z likwidowanego w tym czasie kościoła franciszkanów w Zamościu. Wśród przekazanych sprzętów były cztery duże rzeźby.
Po kasacie kościoła Unickiego w Polsce przez władze carskie, w 1875 roku na koszt rządu carskiego wykonano remont cerkwi zamieniając ją na prawosławną. Parafia prawosławna istniała tu do I wojny światowej. Po przymusowej ewakuacji części ukraińskiej ludności Siedlisk w głąb Rosji, cerkiew stała zaniedbana.

I wojna światowa spowodowała masową ucieczkę Rosjan z terenów zabranych Polsce. Wraz z nimi w głąb Rosji w 1915 roku wywiezieni zostali niemal wszyscy mieszkańcy wioski, którzy po zakończeniu działań wojennych powrócili do swoich rodzinnych domów.
Pomimo pożaru wsi w 1943 r., podczas słynnej akcji odwetowej polskiego podziemia akowskiego, budynek cerkiewny przetrwał do lat 50-tych XX w. Jego częściową rozbiórkę przez nowych mieszkańców wsi przybyłych „zza Buga” połączono z budową szkoły w czynie społecznym.
Mury szkolne wznoszono wykorzystując w dużym stopniu fundamenty i ściany cerkiewne. Zachowane do dzisiaj na terenie przyszkolnym wiekowe lipy drobnolistne, to starodrzew rosnący niegdyś w sąsiedztwie budynku cerkwi.
Śladem obecności w Siedliskach licznej grupy ludności wyznania prawosławnego jest zachowany cmentarz. Ulokowany został po wschodniej stronie wsi pod koniec XIX w. (najstarszy zachowany nagrobek ujawniony w dniu 22.10.2022 roku na cmentarzu pochodzi z 1883 roku).
Cmentarz zajmuje niewielki obszar (0,65 ha), otoczony wałem ziemnym. Teren cmentarza porastają krzewy lilaka, tarniny i leszczyny. Mogiły są słabo czytelne. Jedynie grób Ostapińskich rdzennych mieszkańców Siedlisk rzymskokatolicki stojący przy wejściu na cmentarz daje pogląd, że ten zwarty las jest cmentarzem.
UDOSTĘPNIJ - podziel się z innymi
Shopping Cart